Afhankelijk van het weer
Het tijdstip waarop een plant elk jaar in bloei komt, kan behoorlijk variëren, afhankelijk van de weersinvloeden. Een plant waarvan in de boeken staat dat hij bloeit in mei-juni, kan eind april al wel eens bloeien of nog even doorgaan in juli, maar het zal geen maanden afwijken. Maar planten die in een zachte winter begin januari al bloeien, doen dat na een strenge winter misschien pas na half maart. In die tijd zijn de afwijkingen veel groter, omdat de temperatuursverschillen veel extremer kunnen zijn.
Bij struiken waarvan je leest dat die in de winter al kunnen bloeien, moet je dus altijd een ruime slag om de arm houden en weten dat het van het verloop van het winterweer afhangt.
Winter of geen winter?
Omdat de vorige winters erg zacht verliepen, bloeide er toen vroeg al veel. Ik heb toen diverse vroegbloeiende struiken gefotografeerd, de meeste in januari 2015 of 2016. Nu, eind januari 2017, is het in de afgelopen weken koud geweest met een aantal nachten matige vorst en overdag soms niet of nauwelijks boven nul. Ook begin december 2016 hebben we al een aantal nachten min 5 gehad. De Winterjasmijn die eind november al bloeide, gaf daar niet om, maar andere soorten stellen de bloei uit. Afhankelijk van het weer in de komende weken zullen ze vroeger of later in bloei komen.
Bloei
Sommige winterbloeiers trekken het vocht uit hun bloemen terug zodra het gaat vriezen – dan stopt de bloei even – maar zodra de temperatuur weer hoger wordt, gaat dat vocht retour en bloeien ze weer vrolijk verder. Als ze nog niet bloeien stellen ze bij vorst de bloei meestal uit. Bloeien ze al een beetje, zoals bijvoorbeeld de Toverhazelaar al deed op 10 januari, dan blijft die bloei op een laag pitje staan; tot er echt sprake is van dooi.
Het stuifmeel en de eventuele nectar van vroegbloeiende planten is belangrijk voor insecten die er vroeg bij zijn. Niet alleen de bloei van de planten, maar ook het uitvliegen van de bestuivende insecten hangt van het weer af. En dat is maar goed ook, want ze hebben elkaar nodig.
Plant winterbloeiers op plekken waar u ze goed kunt zien en waar u ze in het langslopen kunt ruiken, want veel soorten geuren heerlijk.
Vroege bloei voor vroege kleur en geur
Hazelaar, Corylis avellana
Een Hazelaar heeft aparte mannelijke en vrouwelijke bloemen, maar wel op één struik, dus is wel eenhuizig. De langwerpige gele stuifmeelkatjes zijn de mannelijke bloemen. De kleine rode pluimpjes op het eind van sommige knoppen zijn de vrouwelijke bloempjes, waaruit later de hazelnoten ontstaan. Hazelaars zijn windbestuivers, d.w.z. de wind zorgt voor de verspreiding van het stuifmeel naar de stampers. Er zijn dus geen bestuivende insecten nodig en daarom is er geen nectar. Honingbijen komen op het stuifmeel af, wat voor hen eiwitrijk voedsel is. De hazelaar is een naaktbloeier, dat wil zeggen hij bloeit op het kale hout. Het is een inheemse plant van bosranden en er staan er diverse van in de Vlindertuin en de Bostuin. Bloeit soms al heel vroeg, zoals eind 2015 al rond de kerstdagen. Als het vriest staat de bloei stil en gaat na de vorst weer verder. Bevroren katjes vallen af en er komen meestal nog nieuwe katjes. Er zullen in zo’n jaar minder hazelnoten zijn.
Toverhazelaar, Hamamelis
De Toverhazelaar hoort niet bij de familie van de hazelaars. De Nederlandse naam Toverhazelaar is dan ook een beetje verwarrend. Het geslacht Hamamelis kent vele soorten. Een heel fraai overzicht daarvan is te vinden in het Arboretum Kalmthout bij Essen net over de grens in België. Het is de grootste Hamamelisverzameling van Europa.
Er zijn geelbloeiende, maar ook oranje- en roodbloeiende toverhazelaars. De lintvormige spinachtige bloemetjes verschijnen al voor het blad, dus dit is ook een naaktbloeier. Ze geuren heerlijk en zijn op meters afstand te ruiken. Er staat een groot exemplaar tussen het kantineplein en de Seringenlaan. Als je ‘m tijdens de bloei niet ziet, ruik je ‘m wel. Ze kunnen een hoek in de tuin helemaal opfleuren, vooral als de achtergrond wat donkerder is. Ze bloeien van januari-maart. Nectar en stuifmeel is er in geringe mate voor honingbijen.
Dit jaar begon de bloei in mijn tuin aarzelend op 10 januari en ondanks de vorst verschenen er steeds meer bloempjes.
Winterjasmijn of Naakte jasmijn, Jasminum nudiflorum
Een lei- of klimplant, die aangebonden moet worden, maar kan ook als struikje opgekweekt worden. Wordt vaak als gevelplant of langs een schutting toegepast. Hardgele bloemetjes op naakte groene twijgen. De bloemen lijken op die van de Forsythia, die een paar maanden later bloeit. De Winterjasmijn bloeit al vanaf eind november tot eind februari. In maart goed terugsnoeien voor een goede bloei. Na juni niet meer snoeien. Groeit op elke grondsoort, maar de grond moet niet te droog zijn.
Sierkers, Prunus subhirtella
Er zijn meer soorten sierkersen die al vóór of in de winter bloeien. Omdat er nog geen bladeren aan de boom of struik zitten, ziet het er mede door de roze kleur, heel teer en sprookjesachtig uit. Er staat een geënte sierkersboom op de Grijze Beemd, die vanwege de vorst in januari met slechts een enkel bloempje bloeide.
Japanse sierkwee, Chaenomeles japonica
In de Vlindertuin staat deze soort. Kan al in december gaan bloeien, maar soms duurt het tot maart voor de plant in bloei komt. Dit jaar waren er eind januari dikke knoppen zichtbaar, maar nog geen bloei. Eind 2015 was er al bloei rond de kerstdagen.
Mooie rode bloemen. Vaak is er nabloei na de zomer. Er zijn ook soorten of variëteiten met roze, donkerrode of oranje bloemen. De planten geven nectar en stuifmeel voor hommels en honingbijen. Na de bloei verschijnt het blad en ontstaan uit het vruchtbeginsel de gele of groene heerlijk geurende appeltjes. Die kunnen wel in jam of gelei worden gebruikt, maar zijn zo niet eetbaar. Voor alle duidelijkheid: dit zijn geen kweeperen. Die zitten aan een boomsoort die Kweepeer (Cydonia) heet. Daar staat ook een exemplaar van in de Vlindertuin.
Sneeuwbal, Viburnum tinus
Er zijn verschillende variëteiten te koop. De plant heeft wintergroen blad. De bloemen zitten in een scherm. De bloemknoppen zijn wit tot roze, de bloempjes klein en wit. Ze bloeien tussen november (in een erg zachte winter) en gaan door tot april. Ze zijn lichtgeurend. Levert nectar en stuifmeel. Doordat de struik groenblijvend is en de plant vaak al zo vroeg bloeit, kan hij de tuin aardig opfleuren. Beschutten tegen strenge vorst. Eventueel snoeien direct na de bloei, maar is het mooist als hij de ruimte krijgt en vrij kan uitgroeien. Dit jaar waren de bloempjes eind januari nog niet open.
Sneeuwbal, Viburnum bodnantense
Deze Viburnumsoort heeft kleine bollen met zachtroze stevige bloempjes, tussen half november en februari. Ze geuren heerlijk. De plant wordt in tuinen, parken en plantsoenen nogal eens aangeplant. Er staan er in diverse tuinen op ons complex. Omdat de plant bloeit op het kale hout valt de bloei goed op. Wil graag een zonnige plek op goed doorlatende grond. Zo min mogelijk snoeien. Ook deze winter zag ik de plant her en der in bloei staan.
Mahoniestruik, Mahonia aquilifolium en M. japonica
De Mahonia aquilifolium bloeit wel vroeg, maar toch meestal pas net na de winter, soms nog wel tot in de late herfst. De plant heeft groenblijvende stekelige bladeren, een beetje als hulst. Zon of halfschaduw, verwildert ook. Kan goed gesnoeid worden, maar pas op dat je niet te veel bloeiknoppen weghaalt. De geur is vrij sterk en zoetig. Nectar en stuifmeel voor bijen en hommels. In de Bostuin staan ze langs de voorrand en het middenpaadje. Een andere soort van dit geslacht, Mahonia japonica, bloeit wel in de winter, vanaf december, met lange bloeiwijzen boven op de groene plant. Deze geurt nog sterker. Deze soort wordt in plantsoenen wel aangeplant.
Geurende struikkamperfoelie of Winterkamperfoelie (Lonicera fragrantissima)
Deze kamperfoeliesoort klimt of slingert niet, maar groeit als een kleine struik. Hij bloeit met kruidig geurende witte tot crêmekleurige bloempjes, van december tot maart. Verdraagt halfschaduw. Het blad blijft meestal lang zitten, maar valt in of na de winter wel af. Winterhard, maar bij strenge vorst een beetje beschermen. Als de bloempjes toch bevriezen komen er meestal later wel nieuwe aan. Omdat de plant echt heerlijk geurt (“fragrantissima” zegt dat al) is het fijn om ‘m aan een pad te zetten waar je langs loopt. ‘s Zomers een onopvallende struik. Staat o.a. in de Vlindertuin naast het bankje, maar bloeide eind januari nog niet.
Peperboompje (Daphne mezereum ‘Rubra’)
Een klein blijvend en langzaam groeiend struikje, dat over het algemeen moeilijk aanslaat in tuinen. Maar de aanhouder wint en wordt beloond. In de Vlindertuin is het niet gelukt, in mijn eigen tuin is het kwakkelen.
Bloeit op het kale hout van februari tot april, maar soms al in december. Roze tot paarse bloempjes die vlak boven elkaar rondom een twijg zitten. Ze geuren heerlijk. Dit jaar was er eind januari nog niets van bloemen te zien. De struik komt heel zeldzaam in lichte loofbossen in Zuid-Nederland en België voor, d.w.z. de botanische soort. De cultivar ‘Rubra’ natuurlijk niet. De rode vruchten zijn zeer giftig.
Auteur: Ria Lenferink, tuin 183